Author: poradniaclue

Depresja maskowana – jak ją rozpoznać?

Ciągłe zmęczenie, stres, ból głowy, złe samopoczucie lub po prostu przeciągające się w nieskończoność gorsze dni, przez zdecydowaną większość z nas, nigdy nie zostałyby zakwalifikowane jako stan depresyjny. Dlaczego? Bo według powszechnej opinii, depresja to bardzo poważna choroba, która przydarza się nielicznym, a jej objawy uniemożliwiają normalne funkcjonowanie. Tymczasem nie zdajemy sobie sprawy, jaka jest realna skala problemu i że… depresja niejedno ma imię. Zatem, dziś kilka słów o tej trudnej przypadłości i jej maskach….

Według Światowej Organizacji Zdrowia, depresja dotyka ponad 350 mln ludzie na całym świecie, a w Polsce z tą chorobą boryka się 10% populacji. Badania mówią, że zapadalność na depresję zwiększa się wśród społeczeństw krajów rozwiniętych i najczęściej występuje u osób w wieku 20-40 lat. Jednak to nie jedyna grupa narażona na tę chorobę. Objawy depresji obserwuje się u około 20% osób powyżej 65 r.ż. Mało optymistyczne są również dane związane z wykrywalnością choroby – brak badań posiewowych powoduje, że ciężkie stany depresyjne diagnozuje się jedynie u około połowy pacjentów. Jednak, aby zgłosić się do specjalisty po choćby zwykłą poradę, samemu najpierw trzeba zaobserwować pewne symptomy, które często kojarzymy z milionem innych dolegliwości, wypierając wręcz myśl o tym, że mogą to być zaburzenia depresyjne.

To zwykły ból głowy – niekoniecznie.

Depresja kojarzona jest niemal wyłącznie z objawami związanymi z psychiką. I nic w tym dziwnego, ponieważ ten problem dotyczy głównie sfery umysłowej i emocjonalnej. Jednak jej zamaskowana postać, może objawiać się na wiele innych sposobów. Jedną z masek depresji jest fizyczny ból. Boli cię głowa. Myślisz – to przez ten stres związany z pracą. Bolą cię mięśnie. Myślisz – może to grypa albo to przez ciągłe siedzenie przy komputerze. Boli Cię brzuch. Myślisz – fatalna dieta albo stres. Masz nerwobóle – pewnie za mało magnezu. A tymczasem powtarzające się oraz nasilające epizody bólowe mogą mieć drugie dno. Warto być czujnym i obserwować z uwagą swój organizm. Kiedy coś się dzieje, ciało z pewnością to zasygnalizuje.

Objawy tysiąca chorób.

Byłam już u dziesięciu lekarzy, z czego żaden nie potrafił postawić diagnozy – scenariusz stary jak świat. A to za sprawą masek określanych mianem wegetatywnych i psychosomatycznych. Należą do nich objawy typowe dla zespołu jelita drażliwego, zmniejszony popęd seksualny, zaburzenia miesiączkowania u kobiet i erekcji u mężczyzn, problemy z koncentracją i pamięcią, zmęczenie i zawroty głowy, kołatanie serca, a nawet świąd skóry czy mrowienie. Nic więc dziwnego, że na pierwszy rzut oka nawet lekarzom ciężko połączyć te dolegliwości z potencjalnym stanem depresyjnym. Również takie objawy, jak bezsenność, płytki sen, nadmierna senność czy koszmary senne mogą być trudne do zdiagnozowania jako objawy stanów depresyjnych.

Zmiany w zachowaniu i lęki.

Depresja może przyjąć również formę rozmaitych nałogów. Jednak o ile alkoholikowi można z dość dużą łatwością przypisać stan depresyjny, bo, jeśli pije, to na pewno jego psychika szwankuje, o tyle już zakupoholizmu pod depresję tak łatwo nie podepniemy. A tymczasem może to być jedna z jej masek. Podobnie, jak nadużywanie leków czy objadanie się. Fobie i lęki też znajdą tu swoje miejsce. Jednak tutaj warto być ostrożnym z diagnozą – nałogi i fobie nie są równoznaczne z depresją. Mogą być jedynie przejściowymi zaburzeniami, nad którymi warto pracować z psychoterapeutą.

Jak rozpoznać i leczyć?

Bardzo dobre pytanie! Jak rozpoznać maskowaną depresję, skoro wszystkie dolegliwości, o których wyżej pisaliśmy są tak charakterystyczne dla wielu innych schorzeń i przede wszystkim tak związane z ciałem? Właściwa diagnoza maskowanej depresji wiąże się głównie z wykluczeniem chorób o podłożu somatycznym. I tutaj zła wiadomość dla niecierpliwych – to wymaga czasu. Lekarze mogą zacząć podejrzewać stan depresyjny w momencie, gdy tradycyjne leczenie nie przynosi rezultatów, a badania nie wykazują poważnych nieprawidłowości. A to często jest poprzedzone szukaniem przyczyny metodą prób i błędów. Jednak, jeśli już uda się powiązać występujące symptomy z depresją, należy wdrożyć odpowiednie leczenie. Tutaj potrzebne jest kompleksowe podejście, czyli połączenie farmakoterapii z psychoterapią. W takiej sytuacji terapia może okazać się zbawienna, bo jej założeniem jest wejście w głąb siebie i szukanie przyczyny takiego stanu rzeczy oraz nauka efektywniejszego funkcjonowania oraz uporanie się z podłożem jak i objawami depresji.

 

Learn More

Nie mam ochoty na seks. Czy mężczyźni zawsze muszą chcieć?

Mój partner od jakiegoś czasu zachowuje się dziwnie – trudno go namówić na seks. Czy to jest normalne?

Podobne rozterki dla wielu wydają się być zupełnie oderwane od rzeczywistości, ponieważ wciąż pokutuje myślenie, że mężczyzna zawsze ma ochotę na seks i jest na niego gotowy w każdym momencie. Przecież „faceci myślą tylko o jednym”. Jest to bardzo błędne i krzywdzące podejście. Tymczasem męska psychika nie jest taka prosta jakby mogło się wydawać. Nie tylko kobietom przydarza się osławiony „ból głowy”. Trzeba pamiętać, że nic nie dzieje się bez przyczyny. Zatem, jak naprawdę wygląda męski świat seksu i bliskości?

We wpisie o kobiecym libido wspomnieliśmy, że jest ono warunkowane przez zmianę poziomu hormonów w cyklu miesięcznym. Kobiety najczęściej mają największą ochotę na seks przed owulacją. U mężczyzn poziom testosteronu jest stały, dlatego libido utrzymuje się cały czas na podobnym poziomie. Wyjątkiem mogą być problemy zdrowotne, takie jak spadek poziomu testosteronu, podwyższone stężenie prolaktyny, zaburzenia funkcji tarczycy czy różnego rodzaju choroby, w tym depresja. Również niektóre leki mogą mieć negatywny wpływ na męskie libido. Jednak często ochota na seks odchodzi z bardziej „codziennych” powodów, niezwiązanych z zaburzeniami zdrowotnymi. Jak się okazuje, jest ich sporo…

Po pierwsze – relacje!

Jesteście razem już parę dobrych lat. Czas motylków w brzuchu dawno minął. Szara rzeczywistość i życie bez spektakularnych uniesień puka do drzwi. A w tym życiu okazuje się, że ona nie jest już taka cudowna i bezproblemowa, jak na początku. Co krok pretensje o stertę śmieci w koszu, niezapłacone rachunki czy podniesioną deskę w toalecie po raz setny. Do tego wszystkiego, każde z Was ma swoje odrębne życie i obowiązki, które z każdym dniem Was od siebie oddalają. Ciągły brak czasu. To wszystko, choć na pierwszy rzut oka zwyczajne – jak w każdym związku, może sprawić, że jesteście od siebie coraz dalej – od ochoty na seks często jeszcze dalej. Atmosfera i dobre relacje w związku to warunek konieczny do satysfakcjonującego życia seksualnego nie tylko dla kobiet, ale również dla mężczyzn.
Każdy związek miewa lepsze i gorsze momenty, ale kluczowa jest w tym wszystkim komunikacja i oczyszczanie atmosfery „na bieżąco”. Seks zaczyna się w głowie – także u mężczyzn. A jeśli codzienność przynosi ciągłe spięcia, nierozwiązane konflikty, ciche dni przedłużające się w nieskończoność, brak znajomości własnych potrzeb – męskie libido spada. W takiej sytuacji nie wystarczą kuszące koronki. Trzeba zacząć od porządku w głowie i relacjach. A to jest praca dla obojga – do tego tańca trzeba dwojga.

Atrakcyjność fizyczna i intelektualna – pakiet konieczny

Mężczyźni, jeszcze jako nastolatkowie, słyszą zewsząd, że mężczyzna za wszelką cenę musi stanąć na wysokości zadania – wykazują tak zwany automatyzm seksualny – zawsze świetny seks, niemal mechaniczna gotowość do odbycia stosunku z kobietą atrakcyjną wizualnie, ale już niekoniecznie intelektualnie. Z wiekiem i doświadczeniem jednak powinno przyjść opamiętanie i… prawdziwe emocje. Piękne nogi i ponętny dekolt przestają być wystarczające. Potrzebna jest płaszczyzna porozumienia na poziomie intelektualnym. Zatem, mężczyzna wchodząc w związek z kobietą wyłącznie atrakcyjną fizycznie, sam często nieświadomie stawia krzyżyk na swoim libido. Myśląc, że jeśli kobieta pociąga go fizycznie, to wystarczy, żeby mieć udane życie seksualne – tematy do rozmów i więź przyjdą z czasem. I jakież wielkie zdziwienie następuje, gdy mężczyzna wcale nie ma ochoty na seks ze wspomnianą pięknością, bo poza atrakcyjnym wyglądem, niczym więcej nie jest w stanie go przyciągnąć. Tutaj również mogą pojawić się problemy z erekcją, która w takiej sytuacji jest podwójnie niezrozumiała dla mężczyzn, bo przecież atrakcyjna partnerka powinna wystarczyć. Rzeczywistość weryfikuje. A mężczyźni szukają rozwiązania w tabletkach, zamiast poszperać we własnej psychice i przyjrzeć się swoim potrzebom. Wyznawana przez wielu zasada, że mężczyzna zwraca uwagę wyłącznie na wygląd kobiety, jest zgubna. Męskie libido w pewnym wieku potrzebuje czegoś więcej.

Styl życia ma znaczenie

Panowie często myślą, że są jak Rambo – niezniszczalni. Zatem nie straszne im trzy godziny snu dziennie, spore dawki alkoholu i niekończącego się stresu. To wszystko prędzej czy później odbije się nie tylko na zdrowiu i samopoczuciu, ale także na życiu seksualnym. Zbyt mała ilość snu może zaburzyć wydzielanie testosteronu, przez co popęd maleje. Długie godziny pracy, w której zawsze trzeba dać siebie sto procent też nie pomagają – inwestowanie całej energii w życie zawodowe, które często łączy się z przewlekłym stresem sprawia, że na seks już miejsca brak. Zatem dbanie o zdrowie jest podstawą do zapewnienia magicznych doznać w sypialni – sobie i partnerce.

Kobieto, twoja kolej!

Inicjowanie seksu uważane jest najczęściej za domenę mężczyzn. Ba! W powszechnej opinii jest to właściwie ich obowiązek, bo kobiecie raczej nie wypada. Nic bardziej mylnego. Seks powinien być demokratyczny – każda ze stron ma prawo zrobić pierwszy krok. Jeśli tylko mężczyzna inicjuje stosunek, po pewnym czasie może go to zmęczyć i zniechęcić do kolejnych zbliżeń. Może również czuć się w pewien sposób wykorzystywany. Bierna postawa partnerki nie zachęci mężczyzny do działania. Na dłuższą metę taka taktyka może się nie sprawdzić. Dlatego warto rozmawiać o swoich potrzebach – takie rozmowy choć bywają niezręczne, mogą zdziałać cuda. Nie zawsze jednak sami wiemy czego oczekujemy od siebie i partnera w relacjach intymnych.

Nic straconego – w poszukiwaniach seksualnej tożsamości może pomóc seksuolog. Czasem naprawdę warto.

 

Learn More

Czy urlop może być stresujący?

 

Chociaż trudno w to uwierzyć, jednym z czynników wywołujących zwiększone napięcie, zmęczenie i stres jest… urlop. Tylko jak to możliwe? Dlaczego nasz organizm nie regeneruje się tak, jak powinien? W takim razie jak zaplanować wakacyjny wyjazd żeby odpocząć? 

 

Urlop odgrywa kluczową rolę w regeneracji organizmu ‒ zarówno zdrowia psychicznego jak i fizycznego. Jest to dla nas okazja żeby odstresować się, nabrać nowej energii i świeżego spojrzenia, zaczerpnąć inspiracji do dalszych działań na ścieżce życiowej i zawodowej. Uwolnieni od rutyny i szarej codzienności, możemy pozwolić sobie na niespieszny tryb życia, zmianę otoczenia, korzystanie z różnych form aktywności – to wszystko pozwala zdystansować się od trudnych spraw życiowych i zawodowych. Odprężenie i relaks psychiczny redukują również fizyczne objawy związane z przemęczeniem i przepracowaniem:  bóle, napięcia, migreny, chroniczne niewyspanie. Co więcej, regularny odpoczynek wspiera kreatywność, dzięki czemu łatwiej przychodzi poszukiwanie nowych rozwiązań i rozwiązywanie problemów, oraz zwiększa naszą wydajność i produktywność.

Dlaczego więc stresujemy się tym, co z założenia ma nas odstresować?

W 1967 r. Thomas Holmes oraz Richard Rahe – dwaj psychiatrzy z Washington University w Seattle, ogłosili koncepcję stresu bazującą na pojęciu tzw. stresora. Badali względną siłę działania sytuacji stresujących i przypisywali bodźcom odpowiednią wartość umowną jednostek stresu. W ten sposób powstał popularny kwestionariusz Social Readjustment Rating Scale (SRRS). Okazało się że w górnej części listy czynników stresogennych znajdują się wydarzenia z założenia przyjemne takie jak np. ślub. Również i urlop figuruje wśród powszechnych zdarzeń stresogennych.

Powody stresu podczas urlopu:

• myśli dotyczące powrotu do pracy, m.in. pełnej skrzynki mailowej, zapchanej poczty głosowej, nadmiaru obowiązków, kontaktu z przełożonym
• przytłaczająca lista spraw do załatwienia, przez które myślami pozostajemy w domu/ w pracy/ przy obowiązkach
• telefony i maile podczas urlopu zakłócające czas wolny, a w konsekwencji których nie wchodzimy w stan spokojnego regeneracyjnego relaksu
• zmartwienie, czy tymczasowo oddelegowane komuś innemu zadania (takie jak projekt w pracy, rośliny do podlania, zwierzęta do zaopiekowania) zostaną należycie dopilnowane
• nałożona przez nas samych na siebie presja “to mój jedyny urlop, więc muszę wypocząć”
• niedopasowanie planów wakacyjnych do swoich potrzeb, szczególnie w przypadku wyjazdów grupowych z rodziną lub znajomymi

Jak zatem zaplanować pracę przed i po urlopie, aby zachować efekt wakacji na dłużej? Jak nie ulec stresowi i spokojnie wrócić do pracy? 

Przed urlopem zaplanuj zawczasu swoje sprawy tak, by domknąć je przed wyjazdem i móc spokojnie wypoczywać. Z wyprzedzeniem zablokuj w kalendarzu termin i nie zostawiaj nic na ostatnią chwilę, by uniknąć nieprzyjemnego zaskoczenia. Jeżeli jedziesz z kimś na wspólny wyjazd, to najlepiej jest zawczasu skonfrontować wizję formy wypoczynku żeby nie prowokować niepotrzebnych konfliktów i wszystkich usatysfakcjonować – ustalcie wspólne oczekiwania co do wspólnego wyjazdu, m.in. gdzie chcecie jechać, jaki standard zakwaterowania Was interesuje, co chcielibyście robić na miejscu. Nieodzowne może okazać się pójście na kompromis.

W trakcie urlopu koniecznie znajdź czas na wyciszenie, złapanie równowagi; nawet kiedy jedziesz z partnerem, rodziną bądź przyjaciółmi, to wygospodaruj choć chwilę czasu prywatności i poświęć ją na własne przyjemności. Jeżeli twoja praca na co dzień wiąże się z wysiłkiem umysłowym czy też pracą siedzącą, np. przy komputerze, koniecznie postaraj się zadbać również o swoje ciało – to mogą być proste formy aktywności fizycznej: spacer, przejażdżka rowerem, pływanie w jeziorze, morzu czy na basenie. Ważne, żeby było to coś, co lubisz. Podczas urlopu nie sprawdzaj poczty mailowej ani nie odbieraj niechcianych telefonów, by w pełni odseparować się od pracy. Jeśli natura Twojego zatrudnienia tego wymaga, ustal konkretną ilość godzin kiedy w trakcie urlopu możesz sięgnąć po telefon. Pamiętaj jednak, że im częściej odpisujesz na maile, tym więcej dostajesz odpowiedzi. Możesz ustawić automatyczne przekierowanie (tzw. autoresponder), np. z podziękowaniem za nawiązanie kontaktu i terminem po jakim nastąpi kontakt zwrotny z Twojej strony.

Miej na uwadze, że zbyt intensywne wakacje mogą być źródłem stresu i zmęczenia. Dostosuj plany do swojego preferowanego tempa życia i usposobienia, czy to będzie lektura w cieniu plażowego parasola, wędrówka po malowniczych górach czy zwiedzanie lokalnych zabytków. Wakacje nie muszą być produktywne, nie ma tu konkretnego celu a liczy się proces, mają być dokładnie takie, jak Ty tego chcesz i potrzebujesz.

Po urlopie nie rzucaj się od razu w ponowny wir pracy i obowiązków, lecz zostaw sobie jeden lub dwa dni na adaptację. To dobry moment na  rozpakowanie walizki, zrobienie prania, uzupełnienie lodówki, obdzwonienie znajomych, sprawdzenie poczty mailowej, zaplanowanie lub załatwienie najważniejszych spraw prywatnych. Organizm pozostaje w trybie odpoczynku, rozleniwienia, przez co i tak nie da się pracować efektywnie. Stres związany z nagłym powrotem do funkcjonowania “na pełnych obrotach” może skutecznie zmniejszyć lub nawet zaprzepaścić pozytywny efekt wakacyjnego odpoczynku. 

Urlop ‒ kiedy, jak i ile?

Różne są teorie dotyczące idealnego czasu trwania; jedni potrzebują tygodnia żeby wejść w tryb odpoczynku, a inni czują wakacje jeszcze zanim spakują do końca walizkę. Jedno jest pewne: oprócz dłuższego urlopu warto również zaplanować krótsze częstsze przerwy w ciągu roku, np. weekend na działce, nad jeziorem, wyprawa do muzeum czy do zoo. Także i bez wyjazdu można się zregenerować – wystarczy odciąć się od kontaktu z pracą, odłożyć na bok obowiązki domowe czy sprawy życiowe, spędzić czas na relaksie oraz przyjemnościach. 

Profesor Dov Eden z uniwersytetu w Tel Avivie prowadził wieloletnie badania dotyczące stresu i przepracowania, m.in. pod kątem wpływu czasu trwania wypoczynku na ich redukcję. Okazało się, że już zaledwie weekendowy wyjazd regenerował organizm w stopniu zbliżonym do tygodniowego wypoczynku, a w obu przypadkach uczucie napięcia i zmęczenia wracały po trzech tygodniach od ponownego podjęcia pracy. Ponadto, na podstawie badań dot. źródła stresu prof. Eden zaobserwował istotną zależność – jedną z głównych blokad uniemożliwiających pełny odpoczynek stanowiła niemożność wyłączenia się ze służbowych obowiązków. 

Równowaga to podstawa zdrowia psycho-fizycznego. Każdy musi wypracować sobie swój własny balans między pracą a odpoczynkiem, by być szczęśliwym, zdrowym, wypoczętym, pełnym energii, inspiracji i produktywności. Dlatego też tak ważne jest żeby słuchać potrzeb swojego organizmu i pozwalać sobie na chwilę oddechu. Nie pozwól sobie wmówić, że przepracowanie to standard, a relaks to lenistwo. 

Learn More

Samobójstwa nastolatków – co powinno nas zaniepokoić?

Statystyki porażają – w 2019 roku w Polsce 98 dzieci popełniło samobójstwo … 4 z nich nie miało nawet 12 lat. Tym większy lęk budzi informacja mówiąca, że prawdziwe dane mogą być nawet trzykrotnie wyższe. Oficjalne zestawienia policyjne nie uwzględniają bowiem osób, które zmarły w szpitalu kilka lub kilkanaście dni po podjęciu próby samobójczej. Gdy do świadomości rodzica dochodzi fakt, że wśród osób w wieku 15-24 lata samodzielne odebranie sobie życia jest drugą, zaraz po wypadkach komunikacyjnych, przyczyną zgonów, widać, jak boleśnie obnażona zostaje bezradność dorosłych. Myśli samobójcze ma ponad 50% nastolatków w wieku 13-19 lat i 12% młodszych dzieci (w wieku 6-12 lat). Polska zajmuje niechlubne drugie miejsce w Europie pod względem samobójczych zgonów wśród młodzieży. Jakie są alarmujące sygnały w zachowaniu dziecka? Czy rodzic ma szansę je dostrzec? Czy można zapobiec samobójstwu? Poniżej kilka informacji o najważniejszych czynnikach ryzyka i działaniach prewencyjnych.

Czynniki związane z podejmowaniem prób samobójczych

Emocjonalne odtrącenie przez rodziców – to czynnik, na który najczęściej wskazuje młodzież doświadczona próbą odebrania sobie życia. Odtrącenie przez członków najbliższej rodziny, brak zrozumienia i wsparcia, kontakty ograniczające się jedynie do krótkiej wymiany informacji. Niekiedy chodzi tu także o jakość, a nie ilość czasu poświęconego dziecku. Jeśli rodzic widzi swoją rolę jedynie w nadzorowaniu poprawności odrobionych lekcji i otrzymanych ocen – nie ma w takiej sytuacji mowy o prawidłowym wzorcu relacji. Dla wielu opiekunów dzieci są godne pochwały i akceptacji, jeśli są bez skazy. Odtrącenie następuje, gdy nie spełniają oczekiwań w stosunku do dobrych wyników w nauce i aktywności pozalekcyjnych, wyglądu zewnętrznego, umiejętności utrzymania wymaganego porządku, robienia wszystkiego idealnie i na czas. Rodzic skupia całą swoją energię na tym, by wciąż ulepszać własne dziecko, nie dostrzegając jednocześnie jego starań i możliwości. Krytyka i brak akceptacji ze strony rodziców powoduje, że dziecko może czuć się głupie i bezwartościowe. Żyje w ciągłym stresie, czując, na jak wielu płaszczyznach może rozczarować, lęka się braku perfekcji.
Mówienie o dziecku z dezaprobatą, drwienie, poniżanie i szydzenie – to wszystko w brutalny sposób rani i niszczy kawałek po kawałku delikatną strukturę psychiki młodego człowieka. Negatywna relacja emocjonalna z rodzicem trwająca dłuższy czas sieje nieodwracalne spustoszenie, u dziecka mogą pojawiać się lęki, uzależnienia, samookaleczenie, depresja czy wreszcie próby samobójcze.

Konflikty z rodzicami i między rodzicami – kolejny ważny aspekt, który może druzgocąco wpłynąć na kondycję psychiczną dziecka. Konflikty na linii dziecko-rodzic i rodzic-rodzic z całą pewnością upośledzają komunikację wewnątrzrodzinną. Ich charakter może być bardzo różny – w zależności od wieku dziecka oraz jakości relacji między rodzicami. Gdy dodatkowo występuje przemoc w rodzinie, sytuacja wymaga już interwencji z zewnątrz. Domowa przemoc powinna wzbudzić niepokój najbliższego otoczenia oraz środowisko szkolne.
Na narastanie konfliktów często ma wpływ nie tylko klasyczny bunt nastolatka, ale też alkoholizm jednego z rodziców czy zachwianie autorytetu opiekunów – np. poprzez utratę pracy owocującą bezrobociem i znacznym zmniejszeniem budżetu gospodarstwa domowego. Tkwiąc w codzienności przepełnionej konfliktami czy przemocą, ryzyko zachowań samobójczych ulega znacznemu zwiększeniu

Strata rodzica – dotkliwy ból duszy i ciała, który towarzyszy utracie najbliższej osoby powoduje, że młody człowiek nie widzi sensu życia. Nieumiejętność poradzenia sobie z tęsknotą i żalem, poczucie niesprawiedliwości i osamotnienia to tylko kilka z emocji, których doświadcza dziecko, gdy musi zmierzyć się ze śmiercią opiekuna. Często nie może liczyć na pełnię emocjonalnego wsparcia od drugiego rodzica – także pogrążonego w żałobie. Kluczowa jest w takiej sytuacji reakcja najbliższego otoczenia i czuwanie nad przebiegiem obranej przez dziecko formy rozpaczy.

Przemoc rówieśnicza – szkolny mobbing pojawia się już w klasach szkoły podstawowej. Dzieci bezlitośnie potrafią drwić z sylwetki, statusu materialnego, pracy wykonywanej przez rodziców, miejsca zamieszkania czy braku umiejętności sportowych. Kiedy zmiana otoczenia jest niemożliwa, młodzi ludzie dręczeni przez rówieśników przeżywają prawdziwy koszmar emocjonalny. Często nie rozumieją , dlaczego to ich obrano na ofiarę alienowania od grupy. Rówieśnicy potrafią swoim zachowaniem skutecznie podkopać poczucie wartości na długie lata. Specjaliści odnotowują, że skutkiem szkolnego mobbingu najczęściej są silne bóle brzucha, głodówki, wymioty, zaburzenia odżywiania, samookaleczenia i próby samobójcze.

Presja szkoły na utrzymanie wysokich wyników – wywieranie na uczniów silnego nacisku, by placówka mogła utrzymać odpowiednie miejsce w rankingu, to sytuacja, którą przytaczają uczniowie tzw., „elitarnych szkół”. Przedstawianie na apelach tabelek z wynikami matur, wykresów i ambitnych celów do osiągnięcia jest niczym innym, jak przerzuceniem ciężaru odpowiedzialności na uczniów. Niejednokrotnie zdarza się tak, że słabszy wynik w nauce jest równy dyskretnemu relegowaniu ze szkoły, by zachować jej nieskazitelność i skuteczność w działaniach pedagogicznych. Przerost ambicji sprawia, że prędzej czy później słabsze jednostki nie są wstanie podołać wyzwaniom. Nie wytrzymują nadmiaru obciążeń, ale nie potrafią lub nie chcą odpuścić, aby nie zawieść rodziców, grona pedagogicznego lub wreszcie samych siebie.

Traumatyczne doświadczenia (np. gwałt, poważny wypadek) – paraliżujący strach, dręczące wspomnienia doświadczonej sytuacji, często poczucie winy i lęk przed pójściem do terapeuty. To tylko garstka emocji, która towarzyszy ludziom po doznaniu silnych urazów fizycznych i psychicznych. Często nie potrafią oni podjąć rozmowy, by podzielić się swoimi lękami i doświadczeniami. Odebranie sobie życia traktują jak jedyne rozwiązanie, które uwolni ich od prześladowczych demonów przeszłości.

Choroby somatyczne (np. nowotwory, astma o ciężkim przebiegu, stwardnienie rozsiane, czy cukrzyca typu 1) – gdy choroba odbiera młodemu człowiekowi możliwość normalnego (niekiedy samodzielnego) funkcjonowania, powoduje drastyczne ograniczenia, fizyczny ból i cierpienie, wówczas pojawia się bunt i poczucie niesprawiedliwości, czasem bezsilności. Brak sensu życia i zarazem chęć ulżenia w cierpieniu zarówno sobie, jak i najbliższym mogą stać się przyczyną podjęcia próby samobójczej.

Problemy psychiatryczne (w szczególności: depresja, schizofrenia, czy zaburzenia odżywiania) – tendencja do zaburzeń tego rodzaju jest wśród młodzieży, niestety, wzrostowa. Sama depresja występuje już u ponad 20% nastolatków. Z problemami psychiatrycznymi dziecko nie poradzi sobie samodzielnie. Wsparcie rodziców, korzystanie z telefonu zaufania, czy wreszcie wizyta u specjalisty (psychologa, psychoterapeuty czy psychiatry) to niezbędne warunki do rozpoczęcia walki ze schorzeniem.

Zażywanie substancji psychoaktywnych (alkohol, narkotyki, dopalacze) – zarówno samo spożywanie jak i próba ich odstawienia może być przyczynkiem do zachowań suicydalnych. Substancje psychoaktywne działają bezpośrednio na układ nerwowy, prowadzą do zmian w sferze emocjonalnej, behawioralnej i poznawczej. Ich działanie zależy oczywiście od dawki, rodzaju przyjętego środka, cech indywidualnych i innych substancji odurzających, z którymi zostają zmieszane. Młodzi ludzie, przepełnieni ciekawością do próbowania nowych rzeczy, nie są świadomi podejmowanego niebezpieczeństwa, degradacji swojego ciała i umysłu. A co za tym idzie, niejednokrotnie całkowicie nieświadomie doprowadzają się do stanu uzależnienia, depresji czy nie w pełni świadomych prób samobójczych.

Problemy z tożsamością seksualną – gdy do młodego człowieka dociera, że jest odmiennej orientacji seksualnej lub nie ma w sobie zgody na własną płeć, pojawia się uczucie lęku i braku odwagi na poinformowanie o tym najbliższego otoczenia. Obawa przed nietolerancją i niejednokrotnie wiążącym się z nią szykanowaniem, oszczerstwami czy odtrąceniem rodziny, może stać się powodem do podjęcia drastycznych kroków, mających na celu odebranie sobie życia.

 

Ze skłonnościami samobójczymi najczęściej utożsamiana jest młodzież posiadająca problemy natury psychiatrycznej. Owszem, zaburzenia psychiczne stanowią czynnik ryzyka, ale jednak nie znajdują się na najwyższym miejscu wśród aspektów mających największy wpływ na zachowania suicydalne wśród młodzieży. Faktem jest, że samobójstwa wśród nastolatków poprzedzają traumatyczne zdarzenia. Jest to trauma definiowana z subiektywnego punktu widzenia osoby młodej. Badacze pracujący z młodzieżą podejmującą próby samobójcze, jednogłośnie uznają, że dzieci przed dokonaniem drastycznego aktu w różny (niekiedy zawoalowany) sposób wołają o pomoc.

Austriacki psychiatra zbadał kilkaset aktów samozagłady i zaobserwował pewne prawidłowości w zachowaniach i sygnałach. Jego zdaniem młody człowiek na samym początku nie potrafi subiektywnie spojrzeć na sytuację, w której się znajduje. Widzi jedynie swoją samotność i bezradność. Następnie przychodzi strach przed dalszym życiem – wówczas w sposób widoczny rozluźniają się związki z innymi ludźmi, następuje izolacja. Rośnie napięcie, wzrasta agresja. Wreszcie pojawiają się fantazje samobójcze, a na końcu rodzi się plan odebrania sobie życia.

Nie wolno ignorować następujących sygnałów wysyłanych przez dziecko:

• Dziecko mówi, że: nie chce żyć, żałuje, że się urodziło, jego życie jest złe, wyobraża sobie własną śmierć i pogrzeb.
• Dziecko pisze wiadomości (zazwyczaj do rówieśników), że chce się zabić.
• Następuje wyraźna zmiana w osobowości dziecka (staje się wycofane, nie chce spotykać się z rówieśnikami, jest smutne i przygnębione, wykazuje skrajne emocje: od euforii do rozpaczy).
• Zaniedbuje się fizycznie (ubiera się niedbale, nie przykłada wagi do podstawowych czynności higienicznych).
• Przestaje interesować się swoimi pasjami.
• Rozdaje dotychczas cenne dla niego przedmioty (zbiór naklejek z piłkarzami, kolekcja książek, znaczków, monet itp.).
• Następuje nagłe pogorszenie wyników w nauce (szczególnie, gdy zdolny uczeń otrzymuje o wiele niższe stopnie bez wyraźnej przyczyny).
• Pojawia się wzrost zachowań agresywnych (w stosunku do samego siebie i innych ludzi).
• Samouszkodzenia ciała.
• Zainteresowanie tematyką śmierci (np. zagadywanie rodziców o to, co się czuje podczas umierania, przeglądanie stron dotyczących samobójstw).
• Nagła poprawa nastroju u dziecka chorującego na depresję.

Czy da się zapobiec samobójstwu dziecka?

Najważniejszą rolę w profilaktyce zachowań suicydalnych upatruje się w rodzicach. To na barkach opiekunów spoczywa wdrożenie do procesu wychowania umiejętności radzenia sobie ze stresem, wyrażanie i nazywanie emocji, komunikacja, asertywność czy zachowania społeczne. Duże znaczenie ma także środowisko szkolne – nauczyciele i pedagodzy także powinni być czujni i nie bagatelizować niepokojących symptomów. Najważniejsze to posiadać otwarty umysł, otwarte serce i mieć w sobie gotowość do podjęcia działania, gdy widzi się niepokojące symptomy. Tylko tyle i aż tyle. Samobójstwo dziecka z reguły nie jest niczym niespodziewanym, nie dochodzi do niego przypadkowo i znienacka. Dzieci wysyłają wiele sygnałów ostrzegawczych, tak naprawdę wołając nimi o pomoc. Jeśli rodzica niepokoi nietypowe zachowanie, a rozmowa z dzieckiem okaże się niewystarczająca, należy poszukać pomocy z zewnątrz. Wizyta u specjalisty – psychologa lub psychiatry może okazać się zbawienną pomocą dla młodego człowieka, którego dręczą problemy ponad miarę własnych sił.

Learn More

Uzależnienia. Kiedy temat wymaga pomocy?

Uzależnienia są jedną z największych bolączek XXI wieku. Zachowaniem definiowanym jako nałogowe w obecnym czasie może być niemal wszystko. Do tych najczęściej występujących należą: alkoholizm, narkomania, lekomania, nikotynizm, seksoholizm, pracoholizm, hazard czy siecioholizm (uzależnienie od Internetu). Choć uzależnienia przybierają różne oblicza, mają jedną cechę wspólną – osoba zapętlona w sieć nałogu długo nie potrafi dostrzec, że ma problem. Czegokolwiek nałóg by nie dotyczył, pewne jest to, że ma destrukcyjny wpływ na zdrowie fizyczne i psychiczne oraz zachowanie uzależnionego. Przed uzależnieniami nie chroni bariera wiekowa – niestety coraz częściej pojawiają się u młodzieży i osób nieletnich. Uwolnienie się od dyktatury nałogu jest możliwe, ale bardzo trudne. Dlatego tak ważne jest zapobieganie nałogom oraz poznanie mechanizmów, którymi się rządzą, aby w porę sięgnąć po pomoc. 

Uzależnienie – definicja WHO   

Uzależnienie jest to stan psychiczny, a niekiedy także fizyczny, wynikający z interakcji pomiędzy organizmem a środkiem uzależniającym, charakteryzujący się zmianą zachowania oraz innymi reakcjami, do których należy konieczność zażywania tego środka, w sposób ciągły lub okresowy, w celu doznania jego wpływu na psychikę, a niekiedy także po to, aby uniknąć przykrych objawów wynikających z jego braku.

Pojęcie uzależnienia jest bardzo szerokie i obejmuje wiele aspektów. Droga między zachowaniem mieszczącym się w granicach normy a uzależnieniem bywa zazwyczaj długa. Wyjątkiem są wybrane substancje psychoaktywne, gdzie granice pomiędzy eksperymentowaniem, nadużywaniem i uzależnieniem całkowicie się rozmywają. 

4 rodzaje uzależnień 

Specjaliści wskazują na 3 podstawowe rodzaje uzależnień: fizjologiczne, psychiczne i społeczne. Na przestrzeni ostatnich lat wyróżnia się również coraz więcej nałogów behawioralnych polegających na uzależnieniu od wykonywania danej czynności.

Uzależnienia fizjologiczne (zwane też fizycznymi) – charakteryzują się silną potrzebą zażywania jakiejś substancji. Zaprzestanie jej stosowania prowadzi do tzw. zespołu abstynencyjnego (inaczej: zespołu odstawienia), charakteryzującego się szeregiem znamiennych objawów: bóle brzucha, biegunki, wymioty, bezsenność, dreszcze.

Uzależnienie fizjologiczne może cechować się szeregiem objawów – zarówno fizycznych i psychicznych. Pewnym jest, że przewlekłe nadużywanie jakiejś substancji prowadzi do zmian w mózgu i ośrodkowym układzie nerwowym. Jednymi z częściej występujących symptomów są:

• wahania nastroju,
• utrata pamięci krótkotrwałej, 
• drażliwość,
• nasilone bóle głowy,
• drgawki,
• suchość w ustach,
• rozszerzone źrenice,
• zmiany ciśnienia krwi i częstości tętna,
• dezorientacja.

Uzależnienie psychiczne – objawiają się silną potrzebą związaną z koniecznością poszukiwania i zażycia środka uzależniającego. Przyjmowane substancje dają dodatkowe, silne doznania emocjonalne. Tego typu uzależnienie powstaje na skutek interakcji między zażywaną substancją, osobą, która po nią sięga i kontekstem, w jakim ta interakcja zachodzi. Następuje znaczne osłabienie woli, co oznacza, że zaprzestanie pewnych zachowań staje się bardzo trudne lub niemożliwe. Objawem mogą być:

• natręctwa myślowe,
• porzucenie lub zmiana dotychczasowych zainteresowań,
• koncentracja wyłącznie na tym, co wiąże się z nałogiem,
• obsesja zdobywania i zażywania danej substancji,
• nieprzezwyciężona chęć do wykonywania czynności wywołujących przyjemność (czego skutkiem jest pojawienie się uzależnienia behawioralnego),
• samooszukiwanie się i wymyślanie absurdalnych wyjaśnień dla konieczności zażywania substancji,
• konsumpcja środka uzależniającego pomimo świadomości wyniszczającego działania dla organizmu.

Uzależnienie behawioralne – to uzależnienie od wykonywania danej czynności, bądź od popędów. Celem tych zachowań jest osiąganie przyjemności poprzez zminimalizowanie złego samopoczucia i napięć wewnętrznych. 

Właściwie nie ma różnicy w postępowaniu osób uzależnionych od substancji i osób uzależnionych od czynności. Ci pierwsi dążą za wszelką cenę do zdobycia danej substancji, drudzy do wykonania konkretnej czynności. W obydwu przypadkach następuje utrata kontroli, pojawiają się także objawy zespołu abstynencyjnego. 

Repertuar uzależnień behawioralnych wciąż się poszerza. Wśród najczęściej spotykanych wymienia się uzależnienie od:

• hazardu,
• gier komputerowych, Internetu, telefonu, social mediów
• jedzenia,
• zakupów,
• seksu,
• masturbacji i pornografii,
• pracy,
• kart płatniczych,
• ćwiczeń fizycznych, 
• chirurgii plastycznej. 

Zmiany cywilizacyjne, zawrotne tempo życia, stres i nawarstwianie negatywnych emocji z pewnością stanowią żyzny grunt do rozwoju czynności kompulsywnych. Dynamiczne postęp otaczającego świata niejako wymusza konieczność dostosowania się do niego. To z kolei zwiększa poczucie zagubienia, potęguje strach. Skutki zachowań kompulsywnych przejawiają się w sferze fizycznej, a także psychiczno-społecznej. Mogą to być:

• nasilające się bóle i zawroty głowy,
• bóle nadgarstka,
• bóle w klatce piersiowej,
• tiki nerwowe,
• problemy żołądkowe,
• przewlekłe zmęczenie,
• nadaktywność,
• problemy ze snem,
• brak umiejętności wypoczywania,
• irytacja i drażliwość,
• szybka dekoncentracja,
• niska samoocena,
• brak satysfakcji z życia,
• izolacja od innych ludzi,
• złe relacje rodzinne, rozpad rodziny.

Uzależnienie społeczne – wiąże się z zażywaniem środków odurzających pod wpływem mody panującej w różnych kręgach kulturowych. Głównym motywem staje się chęć przynależności do danej grupy, a to z kolei łączy się z bezwzględnym przyjęciem zasad i norm, które w niej panują. Przyjmowanie substancji uważane jest wówczas za jeden z elementów integrujących i umacniających więzi. 

Przyczyny uzależnień

Zazwyczaj o przyczynie poddania się uzależnieniu decyduje interakcja trzech czynników: genetycznych, społecznych i psychologicznych. 

O indywidualnych predyspozycjach człowieka decyduje jego uwarunkowanie genetyczne. Udowodniono przecież, że dzieci alkoholików mają większe skłonności do nadmiernego korzystania z napojów wysokoprocentowych. 

Wśród psychologicznych przesłanek, te podnoszące ryzyko, to przede wszystkim: niska samoocena, nieśmiałość, mała odporność na stres, poszukiwanie i potrzeba silnych wrażeń. Zdarza się, że uzależnienia skrywają za sobą głębokie problemy psychiczne: lęki, zaburzenia depresyjne czy zaburzenia osobowości.

Ogromną presję do stosowania środków psychoaktywnych wywiera środowisko. I nie chodzi wyłącznie o subkulturowy kontekst problemu. Szeroko rozumiane wykluczenie społeczne również może być przyczynkiem do sięgnięcia po używki. Przykładem są choćby osoby otyłe, które bardzo często dotyka alienacja od rówieśników czy współpracowników. Decydują się na narkotyki, by szybciej schudnąć. Kolejnym czynnikiem skłaniającym do sięgnięcia po używki jest zła sytuacja ekonomiczna w domu rodzinnym lub przeciwnie – ponadprzeciętna zamożność. Szkolny lub korporacyjny „wyścig szczurów” to następna z wielu sytuacji, w której szuka się ratunku w środkach odurzających. 

Jak pomóc osobie uzależnionej? 

Zachowania osoby uzależnionej zazwyczaj są stereotypowe. Największa koncentracja skierowana jest na zdobycie substancji lub rzeczy, której psychika czy organizm w danej chwili potrzebuje. Psychoterapeuci wskazują, że w zdecydowanej większości przypadków uzależnienie rozwija się powoli, a początkowe objawy mylone są z przyjemnością. Osoba sięgająca po używkę nie jest świadoma problemu lub stara się za wszelką cenę ukryć fakt, że zaczyna tracić kontrolę nad swoim życiem i zachowaniem. Kluczowe jest dostrzeżenie własnej bezsilności i przyznanie się do niej – to pierwszy krok sprzyjający zdrowieniu. Większość osób zgłaszających się na leczenie nie zdaje sobie sprawy, czym jest norma w przyjmowaniu danego środka i gdzie znajduje się granica w jego stosowaniu. Wystarczy, że 3 spośród wymienionych wyżej objawów uzależnień występują z dużym natężeniem przez okres około roku i można już mówić o problemie. Zawsze jednak wskazane jest udanie się do specjalisty.  

Pomoc osobie uzależnionej jest bardzo trudnym zadaniem. Samo leczenie to proces, który angażuje jest nie tylko psychoterapeutę, ale i całą rodzinę. Czas trwania terapii jest zależny od przyczyn powodujących uzależnienie – może być to rok, a mogą to być nawet dwa-trzy lata. Jeśli uzależnienie rozwinęło się późno, a wzorce wyniesione z dzieciństwa były odpowiednie, terapia trwa odpowiednio krócej. Natomiast w sytuacji, gdy przyczyną sięgnięcia po używki stały się czynniki rodzinne – czas terapii jest odpowiednio dłuższy. Tam, gdzie niemożliwym staje się wyeliminowanie pewnych zachowań (np. w przypadku zaburzeń behawioralnych) – psycholog przedstawia ich zdrowe wzorce, tak, by te zachowania funkcjonowały w codziennym życiu pacjenta, ale w sposób mieszczący się w granicach normy. 

Osoby, które podejmują walkę z uzależnieniem muszą uczyć się swojego życia na nowo. Muszą uświadomić sobie występowanie problemu i znaleźć siłę, by przerwać błędne koło nałogu. Znalezienie odwagi na szczerość wobec siebie, to niezwykle ważny krok na drodze do obrania właściwego kierunku w funkcjonowaniu społecznym. I choć droga do uwolnienia się od destrukcyjnych nawyków może być wyboista, to z całą pewnością warto ją pokonać!

 

Learn More

Skonfliktowana para – artykuł mgr Adama Zalepy

mgr Adam Zalepa – psycholog, psychoterapeuta, terapeuta par i rodzin

Konflikty to nieunikniony stan rzeczy relacji każdej pary, ponieważ ich podłożem są różne potrzeby ujawniane przez partnerów w różnym czasie. Sporów nie ma tylko tam, gdzie nie ma żadnych oczekiwań, gdzie jest obojętność i pustka. Kłótnia stanowi wyraz uczuć związanych z niespełnionymi oczekiwaniami, które nie zawsze odzwierciedlają autentyczne potrzeby, ale często są zniekształcone przez doświadczenia z przeszłości, z poprzednich związków, z dzieciństwa, z przekazów transpokoleniowych. Często łączą się z tym braki umiejętności komunikacyjnych bądź nieefektywne, dysfunkcyjne wzorce komunikacji. Czasem różnice wartości i celów życiowych, których nie potrafimy wspólnie przedyskutować i uzgodnić dobre dla obojga rozwiązania. Najczęściej jednak konflikty wywołuje to czego chcemy od partnera, a czego on nie potrafi lub rzadziej nie chce nam dać, lecz naszym zdaniem powinien. Choć często się przy tym mylimy trudno nam zrozumieć błąd, a jeszcze trudniej się do niego przyznać. Najtrudniejsza jednak jest do wprowadzenia zmiana, dzięki której poczujemy bliskość, miłość, wsparcie, wzajemną troskę i będziemy mogli wspólnie rozwiązywać problemy przed jakimi stajemy jako para.

Oczekiwania partnerów wobec siebie mają źródło w dzieciństwie, zwłaszcza te nieuświadomione, związane z niezaspokojeniem ważnych potrzeb. Jeśli ktoś nie doświadczał bliskości lub miał jej za mało, będzie szukał  zaspokojenia w związku. Najczęściej jednak, ponieważ nie nauczył się czerpać ciepła od rodziców, nie będzie potrafił wziąć go od drugiej osoby, o  ile będzie ona zdolna obdarować z dawna upragnioną troską. Poczucie niedosytu tak czy inaczej będzie się wciąż utrzymywało. Dlatego fantazje o odpowiednim partnerze pod pewnymi względami podobnym do rodziców pod innymi lepszym, w nieunikniony sposób prowadzą do rozczarowania. W rezultacie dochodzi do konfliktów, wyobcowania, poczucia osamotnienia, co wyraża się w głośnych lub milczących oskarżeniach: „to twoja wina”, „to przez ciebie”, „to ty jesteś zły”. Tworzy się błędne koło, bowiem żadne z dwojga nie umie powiedzieć: „ Boje się, że mnie odrzucisz, dlatego potrzebuję więcej zapewnień o twojej miłości”, „Proszę przytulaj mnie i mów często, że jestem najważniejsza /najważniejszy, bo tylko wtedy poczuję się bezpiecznie i stawię czoła życiu”. w związku z czym któreś z nich lub oboje uciekną np. w pracę, która znieczuli ból i będzie namiastką wypełnienia pustki, lub w romans, który ożywi nadzieję na rekompensatę braku bliskości i przyniesie obietnicę zaspokojenia.  Jednak ucieczka z oczywistych względów pomoże tylko na chwilę, bowiem nie można uciec od własnej przeszłości, a jedynie pochylić się nad nią i zaakceptować siebie, po to by móc pomieścić trudne doświadczenia oraz nauczyć się wspierać partnera poprzez kontenerowanie jego uczuć.

Jeśli dajmy na to jedna osoba wychowała się w rodzinie, w której raczej nie okazywano emocji, druga natomiast w całkiem odmiennej, to ta pierwsza może czuć się przytłoczona, osaczona przez ekspresywnego partnera. W efekcie zacznie się bronić przez ignorowanie prób zbliżenia ze strony drugiego oraz bagatelizowanie pretensji z jego strony i unikanie rozmowy, bo w jego oczach nic wielkiego się nie dzieje. Zacznie się prawdopodobnie coraz bardziej dystansować szukając przestrzeni wolnej od napięć, a samotność we dwoje, do której wkrótce dojdzie, doprowadzi do rozpadu związku.

Oczekiwania mogę dotyczyć też pragnienia, by druga osoba była taką, jak chcielibyśmy, przedłużeniem własnego „ja”.  Jakakolwiek różnica względem narcystycznych wyobrażeń będzie rodzić złość i lęk. Za tym idzie chęć kontroli i podporządkowania, a nawet karania tego drugiego, który niczym zaczarowane lustro ma potwierdzać wymyślony, wyidealizowany obraz partnera. Osoba podporządkowana takiej roli, najczęściej kobieta, często bezwiednie godzi się z obezwładniającą iluzją, ponieważ doświadczyła przemocy w dzieciństwie i teraz nieświadomie odgrywa relację z przeszłości. Może przy tym żywić ukrytą nadzieję na naprawienie partnera z biegiem czasu, „bo to przecież w gruncie rzeczy dobry człowiek”. Równocześnie może doświadczać tryumfu nad nim, poczucia specyficznej kontroli i wyższości, wyobrażając sobie np. że: „Tylko ja potrafię nad nim zapanować, a kiedy na mnie się wyżywa inni (dzieci) są bezpieczni” albo odgrywać fantazje z dzieciństwa wierząc w ich spełnienie: „Dzięki poświęceniu zmienię go, chociaż nie udało się to w przypadku ojca, bo tym razem będę bardziej wytrzymała od  mojej matki (którą tym sposobem magicznie wesprę/ochronię)”. Te nieuświadomione procesy zniewalają ofiary narcystycznych i/lub przemocowych mężów w toksycznej, destrukcyjnej relacji.

Brak akceptacji dla inności drugiej osoby wynika również z trudności w odseparowaniu od rodziny pochodzenia. Wywołuje to szereg napięć związanych z częstym nieuświadomionym myleniem partnera/partnerki z którymś z rodziców. Jeśli np. żona przywykła do częstych wyrazów podziwu ze strony własnego ojca i pomocy w różnych obszarach, a mąż jest w tym oszczędny, to z jej perspektywy partner przestał kochać, nie troszczy się. Podobnie on, jeśli zawsze, kiedy wracał do domu, miał podany przez matkę obiad, a teraz żona tego nie robi, może czuć się nie szanowany, nie kochany. Chodzi zatem naburmuszony, pełen niewyrażonych pretensji lub przeciwnie krytykuje wszystko, co robi partnerka, deprecjonuje jej rodziców, wyśmiewa jej pomysły, dając upust złości. Żadne nie zastanowi się nad zwyczajami panującymi w rodzinie pochodzenia drugiego. Nad tym, że np. częste pochwały i pomoc mogą pełnić rolę sygnałów miłości lub że wspólne gotowanie obiadu, bądź wspólne sprzątanie to działania, przez które odzwierciedla się bliskość, działania tworzące przestrzeń dla emocjonalnego ciepła. Zamiast ciekawości wobec obyczajów, w jakich wyrósł partner, osoby mające problem z separacją usiłują go zmienić i oskarżają: „Jestem dla ciebie nikim, nie kochasz mnie”, „Ty mnie nie szanujesz”, „Idź do mamusi, skoro tam ci było lepiej”, „Zadzwoń do tatusia /mamusi, żeby za ciebie posprzątała /ugotowała obiad”. W rezultacie nie dość oddzieleni od rodziców, zahipnotyzowani ich postawą partnerzy odsuwają się od siebie, czasem nawet rozchodzą, żeby wejść w nowy związek, w którym wszystko się powtórzy. 

Są pary, które uznają ciągłe kłótnie za normę, wzór dobrego, namiętnego związku, który np. wynieśli z rodziny pochodzenia. Jeśli oboje potrzebują silnych emocji, to właśnie kłótnia ze względu na swoją intensywność będzie ich zbliżać, natomiast spokój oddalać. Ta dynamika, mimo że nieraz wyczerpująca, gwarantuje pewnym małżeństwom trwałość, swoisty komfort o ile wolna jest od poniżania partnera i raniącej wrogości, agresji związanej z pragnieniem zniszczenia znienawidzonego obiektu. Gniew wyrażany często i z dużą ekspresją nie tylko uwalnia z napięć i dostarcza bodźców spragnionym ich partnerom, ale równocześnie toruje drogę silnej namiętności jak w przysłowiowej włoskiej rodzinie. Wyrażanie gniewu służy wtedy wzajemnemu pobudzeniu i nie musi odzwierciedlać trudności w relacji.

Bywa, że partnerzy żyją „pod klątwą” międzypokoleniowych przekazów, bezwiednie odwzorowując wzorce z rodzin pochodzenia w swój związek np. przekonanie o sile i sprawczości mężczyzn oraz słabości, bezradności kobiet. Wtedy często się zdarza, że gdy depresyjna, zależna partnerka sięga do swoich zasobów i staje się silniejsza, partner słabnie, zaczyna ujawniać objawy różnych chorób bądź nieporadność, może stracić pracę, wycofać się emocjonalnie itp. Kobieta w rezultacie ponownie nieświadomie sięgnie do tych słabych, depresyjnych aspektów swojego „ja”. Poświęca się dla związku, żeby wszystko wróciło do stanu poprzedniego. Mężczyzna wtedy znów może okazać swoją moc, zająć się wszystkim,  mimo że nadmierny wysiłek odbija się na jego zdrowiu i z czasem prowadzi do przemęczenia, rozdrażnienia, frustracji i pragnienia, by wreszcie zrzucić to z siebie. Partnerka, aby go odciążyć, na powrót sięga do swojej siły i… Wszystko się powtarza jak w transie. Nikt nie jest szczęśliwy, a zarazem nie może przerwać chocholego tańca, do którego przygotowują się dzieci bezwiednie obserwujące rodziców.

 

Learn More

Obecność vs. działanie i posiadanie – artykuł mgr Adama Zalepy

mgr Adam Zalepa – psycholog, psychoterapeuta, terapeuta par i rodzin

OBECNOŚĆ to umiejętność uważnego słuchania i dzielenia się przeżyciami oraz emocjonalnego towarzyszenia partnerowi, który ujawnia nam swoje doświadczenia. Jest ona równoznaczna z emocjonalną dostępnością i zakotwiczeniem w „tu” i „teraz”. Obecne potrafią być w istocie osoby samoświadome, akceptujące siebie i świat, zmierzające do egzystencjalnej pełni, wolne od zniewalających przymusów, utrwalonych nawyków i obciążeń przeszłości oraz dyktatu lepszego jutra, osoby wychylone ku drugiemu człowiekowi. Właśnie dlatego tak trudno być obecnym, zwłaszcza że wzorce rodzinne, wychowawcze i kulturowe wikłają nas w relacje uprawniające władzę, a niejednokrotnie też przemoc – DZIAŁANIE oraz POSIADANIE. Te ostatnie jako filary stosunków społecznych obecnych oraz minionych czasów są przeciwieństwem obecności i jako takie służą złudnemu i chwilowemu poczuciu zapełnienia wewnętrznej pustki spowodowanej brakiem obecności rodzica, partnera i nas samych. Łatwiej bowiem działać i posiadać niż być z uwagą w „tu” i „teraz” wspólnie z tym innym zwróconym ku nam człowiekiem. 

Od dziecka słyszymy i widzimy, że należy działać i mieć, aby zaspokoić swoje potrzeby. Dlatego wchodząc w związek przyjmujemy, że będzie się opierał na wymianie handlowej z partnerem, który w podobny sposób go traktuje. Wspólne dorabianie się, wspinanie po drabinie kariery, wolny czas bezrefleksyjnie spędzany na modnych aktywnościach i zaliczaniu wycieczek do popularnych miejsc, przeprowadzka do domu poza miastem urządzonego jak w prospektach, chęć zapewnienia dzieciom lepszego startu przez umieszczenie w dobrej szkole i nacisk na sukcesy wzmacniany zajęciami pozalekcyjnymi, zdobywanie i utrzymywanie ważnych znajomości itd. w istocie coraz bardziej oddala nas od partnera oraz dzieci, których tak naprawdę nie znamy i nieświadomie skazujemy na powtarzanie tej samej drogi przez brak obecności. W końcu po latach, któregoś dnia ze zdziwieniem pytamy samych siebie: 

„co to za kobieta chodzi po moim domu i robi śniadanie naszym dzieciom, które jakoś tak staro wyglądają i nie podobne są do naszych dzieci?”;

 „co to za mężczyzna leży w naszym łóżku i bawi się z psem zamiast usiąść ze mną do śniadania i pomóc szykować naszym dzieciom kanapki?”

Od tej pory coraz bardziej czujemy się obco, a im jesteśmy mniej dojrzali tym bardziej obwiniamy partnera, bo przecież on/ona robi/ nie robi tak lub inaczej. Ślepi na własny udział w destrukcji związku, nie chcemy przyznać się, że od początku tak jak partner pragnęliśmy działać i posiadać, że to nasza nieobecność przyczyniła się do wzajemnego wyobcowania. W rezultacie żyjemy obok siebie pełni żalu do partnera i chociaż chcemy odejść trzyma nas poczucie winy, obowiązek, trud włożony w dobra, które posiedliśmy. Ta konfliktowa sytuacja wywołuje złość, frustracje i coraz częstsze kłótnie lub ucieczki w pracę bądź hobby albo też skłania nas do prowokowania sytuacji umożliwiającej separację z powodu jej/jego karygodnego zachowania, a czasem może skłaniać do podjęcia psychoterapii indywidualnej lub małżeńskiej niejednokrotnie po to, by zyskać sojusznika w postaci terapeuty bądź alibi, że zrobiliśmy wszystko dla związku, a może też rozgrzeszenie za decyzję o odejściu… Cokolwiek robimy i tak nie jesteśmy obecni, a dalsze nasze życie widzimy nadal w aspekcie działania i posiadania, tyle że czegoś innego i więcej, dużo więcej aby zapełnić tę pustkę. Jeśli zdecydujemy się w końcu odejść, to powielimy znany schemat w innej konfiguracji, chyba że przejdziemy z powodzeniem terapię zyskując samoświadomość. Nie dzieje się to jednak często, bowiem wymaga dużego wysiłku, czasu i odwagi. 

Może lepiej zacząć ćwiczyć obecność już teraz, właśnie dzisiaj z uwagą wysłuchać bliskich lub przyjaciół i spróbować towarzyszyć im emocjonalnie, kiedy będą mówić o ważnych dla nich doświadczeniach albo też podzielić się z nimi własnymi przeżyciami? Czemu by nie, przecież jutro może być pierwszy dzień zmiany, dzień w którym zaczniemy być bardziej obecni.

 

Learn More

Uwikłanie w związek – artykuł mgr Adama Zalepy

mgr Adam Zalepa – psycholog, psychoterapeuta, terapeuta par i rodzin

 

Jak zaspokoić niezaspokojone potrzeby z dzieciństwa? Jak uleczyć zadane w dzieciństwie rany i naprawić krzywdy, których doznaliśmy? Jak zdobyć to, o czym zawsze marzyliśmy i czego zazdrościliśmy innym?

Zwykle próbujemy to osiągnąć przez wybór partnera, który według naszej nieświadomości stanie się lekarzem duszy i z którym będziemy mogli odegrać role znane z rodziny pochodzenie, tym razem w sposób umożliwiający pokonanie pokutujących w zakamarkach pamięci nierozwiązanych problemów naszych rodziców i/lub naszych w relacjach z rodzicami. Przeniesienie na partnera dziecięcych fantazji, wspomnień i oczekiwań, jak również utrwalanie tych przeniesień w wieloletnim związku niczego jednak nie rozwiązuje, nie ułatwia, nie służy rozwojowi, a w efekcie wikła w sieć wzajemnych pretensji i rozczarowań, karmiąc poczucie niezrozumienia, odrzucenia. Chociaż istnieje tu pewna szansa, jest ona znacznie mniejsza niż trafienie głównej wygranej w Lotto. Mimo to nadzieje karze nam wciąż od nowa wypełniać kolejne kupony na zakłady, bo nagroda jest ogromna, a ponoszone koszty wydają się nieświadomości niewielkie. No i czasem zdarzają się jakieś drobne wygrane, czyli cudowne chwile spełniające fantazje z wcześniejszych lat naszego rozwoju, które podsycają głód hazardzisty. Tak oto dramat dwojga, a potem trojga lub czworga, kiedy pojawiają się na świecie dzieci, odgrywany z pokolenia na pokolenie w coraz innej scenografii i oprawie muzycznej nie schodzi ze sceny życia mimo naszych pragnień i wysiłków. Są one bowiem podporządkowane ciągłemu, dojmującemu niezaspokojeniu dziecięcych potrzeb, jak aktorzy sławnemu, doświadczonemu i apodyktycznemu reżyserowi – mistrzowi uwikłania, wirtuozowi koluzji. 

Koluzja jest pojęciem węższym od uwikłania, a swoim zakresem obejmuje komplementarne, uzupełniające się wzajemnie dopasowanie niezaspokojonych we wcześniejszych fazach rozwoju osobistego potrzeb niedojrzałych partnerów, którzy dla utrzymania związku nieświadomie wcielają się w role służące wypełnieniu owych braków.

W przypadku niskiego poczucia wartości obojga partnerów dążą oni do symbiotycznego zlania, przy czym jeden jest rządny nieustannego podziwu, uwagi, adoracji (niejednokrotnie apodyktyczny, impulsywny, nawet przemocowy), a drugi ulegle komplementuje i idealizuje jego postać. Często jednak, narcystyczny partner zaczyna czuć się osaczony i/lub ten drugi coraz bardziej rozczarowany, zwłaszcza gdy na skutek doświadczeń życiowych jego poczucie wartości i chęć autonomii rośnie, w efekcie czego również zaczyna żądać należnego szacunku oraz uznania. Wtedy dochodzi do załamania koluzji. Pojawia się ambiwalencja – zostać czy odejść i dochodzi do separacji, czemu sprzyja np. usamodzielnianie się dzieci, osiągnięcie ekonomicznej niezależności przez uzupełniającego partnera, rozwój zawodowy, wsparcie ze strony rodziny bądź dzieci albo też nowo poznanej osoby i nadzieja na bardziej satysfakcjonujący związek. Tym sposobem rozwiązaniu ulega problem, polegający na tym, jak bardzo należy zrezygnować z siebie, zanegować własne potrzeby dla partnera.

Z innego rodzaju koluzją mamy do czynienie, gdy nie tyle potrzeba ważności i akceptacji określa relacje, co potrzeba troski i opieki, których niedobór w dzieciństwie skłania ku sobie partnerów. W takiej sytuacji jeden z nich cechujący się słabą odpornością na stres, impulsywnością, pragnieniem zaspokojenia wszystkich potrzeb, przyjmuje wobec drugiego postawę roszczeniową. Drugi natomiast dążący do zaspokajania własnych potrzeb miłości i bezpieczeństwa niczym karmiąca matka całkowicie się poświęca, oczekując w zamian wdzięczności, której z resztą nie dostaje. Dlatego zaczyna narastać w nim frustracja i złość, a w pierwszym z partnerów poczucie zawłaszczenia oraz nadużycia przez narzucenie mu dążeń emocjonalnych, co po latach prowadzi do kryzysu w związku i załamania. Separacja bądź rozstanie uwalnia od dręczącego pytania „Jak bardzo należy być niesamodzielnym i żądać od partnera bezinteresownej opieki oraz jak bardzo trzeba się o niego troszczyć?”.

Kolejna koluzyjna relacja łączy się z lękiem obojga przed rozstaniem i jednocześnie ich pragnieniem niezależności. Jeden z nich cechuje się nadmiarowym pragnieniem posłuszeństwa, potrzebą kontroli oraz bezwarunkowego szacunku. Drugi natomiast przyjmuje postawę zależną, unika podejmowania jakichkolwiek decyzji, podporządkowuje się upatrując w tym zaspokojenia potrzeby bezpieczeństwa. Dzieje się to dopóki oboje podtrzymują wzajemnie swoje lęki związane z przeświadczeniem, że miłość to całkowite należenie do siebie i że autonomia jej zagraża. W końcu jednak dochodzi do rozstania, aby przezwyciężyć dylemat – jak bardzo można kontrolować partnera i/lub być kontrolowanym.

Następny rodzaj koluzji wiąże się z niemożnością zaakceptowania w sobie pewnych cech drugiej płci. Konflikt rozgrywa się wokół potwierdzenia – zaprzeczenia roli kobiety i mężczyzny. I tak partner odgrywa rolę silnego, aktywnego, pozbawionego czułości, by zaprzeczyć własnym „słabością” i „sile” partnerki zgodnie z ideą „mam ogromną potencję, bo ty mnie stwarzasz jako mężczyznę, ale złości mnie to, że mnie ograniczasz, więc narzucę ci słabość”. Kobieta jako bierna, pozbawiona siły sprawczej projektuje na partnera własną moc, żeby go kontrolować zgodnie z ideą „to ja cię stwarzam dając ci potencję, ale gardzę tobą, bo nie jesteś męski”. Przyjęte role odcinają partnerów od autentycznych uczuć. W sytuacji gdy dochodzi do tego niezaspokojona potrzeba troski i opieki związek przybiera charakter histeryczny – mężczyzna staje się rycerzem, księciem z bajki zaś kobieta wiotką, kapryśną królewną z nieustannymi wieczornymi migrenami. Ona zacznie więc szukać innego partnera, który usunie ziarnko grochu przed snem, a on partnerki, która nie będzie go kastrować. Separacja lub rozstanie w tym wypadku jest próbą ucieczki od przeświadczenie o konieczności wypierania, tłumienia bierności oraz słabości, aby pozostać mężczyzną oraz konieczności popadania w pasywność i niemoc, aby być kobiecą.

Różne rodzaje koluzji mogą się wzajemnie nakładać, ale często jeden staje się dominującym. Do tego na jakość związku ma niebagatelny wpływ rodzaj więzi uformowanej w dzieciństwie oraz wzory relacji między naszymi rodzicami, a nawet dziadkami. Nawet jeśli świadomie odrzucamy owe wzory i szukamy kogoś, kto jest przeciwieństwem dyskredytowanego rodzica, to zazwyczaj po jakimś czasie od wejścia w relację ze zdziwieniem obserwujemy, że partner w wielu zachowaniach przypomina tego rodzica, a życie z nim niejednokrotnie w tej czy w innej formie odzwierciedla nasze doświadczenia z rodziny pochodzenia. W istocie bowiem nieświadomość kieruje nami przy wyborze partnera oraz później, gdy odgrywamy małżeńskie role, punktem odniesienia jest to, czego doznaliśmy i obserwowaliśmy w dzieciństwie to, co jest dobrze znane. 

Wszystko, co zostało tu opisane dotyczy w większym lub mniejszym stopniu każdego związku, chociaż część z nich nie popada w duszące uwikłanie. Dzieje się tak dzięki stabilnemu poczuciu wartości obojga partnerów, z którego wynika szacunek do siebie oraz innych. Owo ugruntowane poczucie wartości, jakkolwiek zawsze powinno być względnie równe, może opierać się na różnych doświadczeniach, cechach i pełnieniu odmiennych funkcji społecznych czy rodzinnych. On może je opierać np. na osiągnięciach zawodowych, gotowaniu i porządkach, a ona na opiece nad dziećmi, dbałości o wygląd i zaradności. W „zdrowych” związkach służących rozwojowi obojga partnerów najważniejsze obok szacunku są zdolność do wzajemnego pomieszczania trudnych uczuć partnera w sytuacjach tego wymagających i obecność, czyli dostępność emocjonalna. 

Często jednak partnerzy nie są we własnych oczach dostatecznie wartościowi, co nie tylko prowadzi do uwikłania, ale też rodzi potrzebę uzyskania równowagi bądź przewagi, którą realizują np. poprzez nieświadome włączenie do dysfunkcyjnej relacji swoich rodziców lub co gorsza poprzez wykorzystywanie dzieci jako obiektu wspierającego ich poczucie ważności, koalicjanta przeciw drugiemu partnerowi, przedmiot szantażu itp. Siłą rzeczy zaszczepiają im wirusa koluzji, który rozwinie się w pełni dopiero po latach, gdy dorosłe już dzieci będą wchodzić we własne związki i przekażą go dalej następnym pokoleniom.

Związek bywa często sceną, na której prezentowane są różne zaburzenia, kreowane niechciane i destrukcyjne role, do których partnerzy wzajemnie się delegują, odgrywając dysfunkcyjny spektakl na podstawie dramatu doświadczanego w rodzinach pochodzenia.
Trwa to zazwyczaj tak długo, jak długo istnieje względna nieświadomie ustanowiona na jego początku równowaga między tym, co dawane i brane przez każdego z partnerów. Często relacja załamuje się, gdy jedno odmawia dawania lub brania. Dawca czuje narastającą frustrację i poczucie wyższości uprawniające do żądania wdzięczności lub zaspokojenia jego potrzeb. Biorca może wtedy mieć poczucie niższości i winy, krępującego zobowiązania, którego nie jest w stanie wypełnić. W końcu do głosu dojdzie chęć zmiany i separacji lub rozstania. Niektórzy zdecydują się rozpocząć psychoterapię par/małżeństw, jednak większość zawiąże nowe relacje, odgrywając w nich stary spektakl uwikłania z nadzieją na rozwiązanie nierozwiązanych problemów i konfliktów.

 

Learn More

Style przywiązania w dzieciństwie i ich wpływ na jakość życia – artykuł mgr Adama Zalepy

mgr Adam Zalepa – psycholog, psychoterapeuta, terapeuta par i rodzin

STYLE PRZYWIĄZANIA W DZIECIŃSTWIE I ICH WPŁYW NA JAKOŚĆ ŻYCIA

Bezpieczne przywiązanie w dzieciństwie buduje poczucie zaufania do ludzi, sensu i akceptacji świata jako miejsca sprzyjającego realizacji potrzeb oraz celów życiowych. O prawidłowym rozwoju decyduje zatem jakość i dynamika relacji z głównymi opiekunami. W rezultacie powszechnie przyjmuje się że:

* Nawiązywanie relacji z innymi ludźmi wymaga świadomości siebie, swego ja, obrazu siebie i stabilnego poczucia wartości.

* Pierwsze informacje o sobie, o swojej wartości, o „Ja” zyskujemy w najwcześniejszej relacji.

* Wszystko, co odbija się w oczach naszych matek (głównych opiekunów), jest dla nas informacją o sobie.

* To, czego matka (główny opiekun) nie widzi, bądź nie chce widzieć może nie zostać przez dziecko rozpoznane, odszczepia się więc od jego osobowości.

* Jeśli matka odpowiada pozytywnie tylko na niektóre potrzeby emocjonalne dziecka, na inne zaś nie, to dziecko identyfikuje się tylko z tymi akceptowanymi, resztę zaś odrzuca (rozwija niekompletne, fałszywe „ja”).

* Rozwijanie fałszywego „ja” może prowadzić do zaburzeń psychicznych.

Przywiązanie jest podłożem zaspokojenia elementarnej potrzeby bezpieczeństwa i decydująco wpływa na system regulacji emocji – uzyskiwania i zachowania równowagi emocjonalnej oraz regulacji stosunków z otoczeniem. Dostępność obiektu przywiązania inicjuje proces redukcji fizjologicznego wzbudzenia w sytuacji zagrożenia oraz modyfikuje percepcję stresu i fizjologicznej odpowiedzi na ów stres. Obecność i zaangażowanie opiekuna w relację jest czynnikiem regulacji emocjonalnego pobudzenia i dyskomfortu.  Innymi słowy dostępny i responsywny opiekun jest gwarantem wytworzenia odpowiedniej więzi, a tym samym wykształcenia poczucia bezpieczeństwa i samoakceptacji, co leży u podłoża prawidłowego rozwoju osobowości oraz satysfakcjonujących relacji społecznych i partnerskich w dorosłości. Nie zawsze jednak tak się dzieje. Dlatego z uwagi na jakość więzi z opiekunem wyróżnia się  wg tradycyjnego podziału M. Ainsworth następujące wzorce przywiązania.

 Wzór B przywiązanie bezpieczne – dziecko szuka bliskości, okazuje radość z obecność opiekuna, płacz z powodu jego nieobecności. Opiekunowie są dostatecznie dobrzy i odpowiadają na potrzeby dziecka. Trudne emocje są pomieszczane, brane na siebie przez opiekuna (matka tuli płaczące niemowlę, głaszcze i mówi łagodnym głosem do zapłakanego 2-latka okazując bezwarunkową akceptacje) dzięki czemu dziecko zyskuje poczucie bezpieczeństwa i niezbędne warunki do nauki samoregulacji.  Kształtuje to postawę otwartą na ludzi i świat oraz spontaniczne, adekwatne reakcje emocjonalne.

 Wzór C przywiązanie lękowo-ambiwalentne: opór/ambiwalencja (dziecko szuka bliskości i przeciwstawia się jej) w relacji z opiekunem zaabsorbowanym własnymi sprawami, który czasem jest dostępny a innym razem nieobecny fizycznie lub emocjonalnie, bądź grozi porzuceniem, żeby kontrolować dziecko. W efekcie późniejsze zachowania  dziecka cechuje nadmierną kontrola i poczucie przymusu. 

 Wzór A lękowo-unikający – dziecko unika obecności opiekuna, spodziewa się odrzucenia. Opiekunowie lekceważą potrzeby dziecka, zaniedbują je. Dziecko później często okazuje jedynie uczucia „pozytywne”, tłumiąc równocześnie „negatywne”, a nawet odgrywa owe dobre uczucia wbrew aktualnie doświadczanym stanom. 

 Wzór D zdezorganizowany: dezorganizacja/dezorientacja (dziecko odczuwa zagubienie, lęk, chaos, cierpienie). Opiekunowie całkowicie zaniedbują i/lub maltretują dziecko. Kształtuje to postawy nieadekwatne wobec doświadczanych sytuacji, często wzajemnie się wykluczające, zachowania uznawane przez otoczenie za niezrozumiałe np. agresywne lub biernoagresywne w reakcji na okazywane dziecku ciepło i życzliwość.

Więzi kształtowane w niemowlęctwie i wczesnym dzieciństwie przekładają się na zachowania w wieku szkolnym, które w przypadku pozabezpiecznych wzorów w istotny sposób zaburzają funkcjonowanie dziecka, utrudniając, a nawet uniemożliwiając prawidłowy rozwój i socjalizację. W takich wypadkach interwencje wychowawców, pedagogów i psychologów szkolnych nie odniosą skutku. Potrzebna jest psychoterapia rodzinna. Często bowiem dysfunkcyjne więzi przenoszone są przez rodziców na dzieci. Opiekunowie zaabsorbowani własnymi nierozwiązanymi konfliktami z przeszłości i w obecnym związku w interakcjach z dziećmi odzwierciedlają lęki, złość, zazdrość, rywalizację, ambiwalencję emocjonalną, poczucie winy itp. Czasem przyczyną oprócz zaniedbania czy przemocy może być nadopiekuńczość i ograniczenie możliwości indywiduacji, separacji dziecka lub traktowanie go jak równego partnera.  

Wzór przywiązania a zachowania w wieku szkolnym

Dzieci z bezpiecznym w wzorcem przywiązania B, opisywane jako: współpracujące, lubiane, pomysłowe, zdolne do radzenia sobie w różnych sytuacjach, przyjazne wobec kolegów i opiekunów

Dzieci z ambiwalentnym wzorcem przywiązania C: silne napięcia, impulsywne, poszukiwanie uwagi i brak zdolności do radzenia sobie w sytuacjach trudnych. W stosunku do matki na przemian wrogość i serdeczność, smutek i strach. Sztuczne zachowania- popisywanie się, wkradanie w łaski. Lękowo – ambiwalentne przywiązanie wiąże się najczęściej z wycofaniem z relacji rówieśniczych. W reakcji na agresję dziecko takie łatwo staję się ofiarą, wchodzi w rolę kozła ofiarnego.

Dzieci z unikającym wzorcem zachowania  (A): odizolowane emocjonalnie od  innych, wrogie, antyspołeczne lub nadmiernie  szukające uwagi. Dystans do rodzica,  ignorowanie. W relacjach rówieśniczych prezentują zachowania przemocowe, są szczególnie agresywne wobec dzieci z lękowo – ambiwalentnym wzorcem przywiązania C.

Dzieci ze zdezorganizowanym wzorcem zachowania  (D): kontrolowanie rodzica lub  dominowanie, urywany kontakt, zamiana ról  (mogą rodzica traktować w sposób upokarzający  i/lub odrzucający lub zupełnie inaczej być  troskliwe i ochraniające). W relacjach rówieśniczych przejawiają poważne zaburzenia.

D. Glaser – pięć kategorii złego traktowania dziecka kształtujących pozabespieczne więzi:

– uczuciowa niedostępność, brak emocjonalnych relacji i zaniedbywanie.

– przypisywanie dziecku negatywnych cech, błędna ocena dziecka, wrogość, odrzucenie (obwinianie, porównywanie do byłego partnera),.

– niekonsekwentne i niewłaściwe dla rozwoju interakcje; stawianie wymagań ponad możliwości, ograniczanie poznawania i uczenia, narażanie na zawstydzające lub traumatyczne wydarzenia.

– nieuznawanie lub lekceważenie indywidualności i  odrębności dziecka; wykorzystywanie dziecka do zaspokajania potrzeb psychologicznych rodzica.

– uniemożliwianie dziecku adaptacji społecznej; wspieranie postaw antyspołecznych, pozbawianie kontaktów.

Skutki pozabezpiecznego przywiązania – Reactive attachment disorder

Zespół zaburzenia więzi (RAD) – ostre i względnie nietypowe zaburzenia więzi, które dotykają dzieci. RAD charakteryzuje się zaburzonymi i niewłaściwymi pod względem rozwojowym sposobami nawiązywania więzi społecznych. Przyjmuje formę stałej niemożności zainicjowania lub odpowiedzenia na większość interakcji społecznych w odpowiedni sposób, zgodnie z etapem rozwoju – co nazywamy formą “zahamowaną”, lub też może objawiać się jako bezkrytyczna towarzyskość, w postaci przesadnej poufałości z nieznajomymi – “forma niehamowaną”. 

 RAD bierze się z niemożności utworzenia normalnych więzi z i opiekunami we wczesnym dzieciństwie. Taka sytuacja może wynikać z doświadczeń zaniedbania, przemocy, nagłego oddzielenia od opiekunów między wiekiem sześciu miesięcy i trzech lat, częstych zmian opiekunów lub braku odzewu ze strony opiekuna na wysiłki komunikacyjne wykazywane przez dziecko.

 Podstawową cechą jest to, że dzieci dotknięte tym zaburzeniem przejawiają bezkrytyczne, albo przesadne próby uzyskania pociechy i uczucia od jakiejkolwiek dostępnej osoby dorosłej, nawet nieznajomych – starsze dzieci i nastolatki mogą również kierować swoje próby na rówieśników – albo skrajna niechęć do inicjowania lub przyjmowania opiki, troski i uczucia, nawet od znajomych osób dorosłych, zwłaszcza w stanie przygnębienia.

 

WPŁYW POZABEZPIECZNYCH STYLÓW PRZYWIĄZANIA W DOROSŁOŚCI

Pozabezpieczne style przywiązania wiążą się z częstym występowaniem problemów uzewnętrznionych, takich jak: zachowania przestępcze, próby samobójcze, agresja, nadużywanie alkoholu i narkotyków; oraz do problemów uwewnętrznionych, takich jak: depresje czy lęki. Osoby o pozabezpiecznych wzorcach więzi mogą nadużywać alkoholu i substancji psychoaktywnych w celu łagodzenia stresu oraz lęków jako swoistego dysfunkcjonalnego sposobu samoleczenia. Jest to metoda służąca zredukowaniu napięcia i nadwrażliwości na zranienie w relacjach z innymi ludźmi szczególnie dla dorosłych o lękowo-ambiwalentnym wzorcu przywiązania.

Przyczyn uzależnienia od internetu upatruje się między innymi również w pozabezpieczanych wzorcach przywiązania. Internet staje się dla dzieci i młodzieży nowym obiektem przywiązania lub miejscem poszukiwania takich obiektów. Jednostki charakteryzujące się unikającym lub lekowo-ambiwalentnym stylem przywiązania odnajdują w Internecie – szczególnie na czatach, forach tematycznych lub w grupach graczy w gry online – wsparcie emocjonalne i akceptację. Wchodząc w interakcje z innymi użytkownikami sieci zachowują bezpieczny dla siebie dystans, który zapewnia im anonimowość. Brak bezpośredniego kontaktu wzrokowego stwarza możliwość łatwego wycofywania się z relacji interpersonalnych online i swobodnego przekształcania własnego wirtualnego wizerunku.  Uzależnienie od Internetu stanowi próbę ucieczki od trudnych emocji i frustracji oraz pozornie zwiększa poczucie sensu i kontroli.

Osoby z pozabezpiecznym stylem przywiązania odznaczające się wysokim poziomem niepokoju, co na podstawie licznych badań i obserwacji, uznane zostało za niezwykle istotny czynnik wystąpienia i nasilania się objawów depresyjnych. Uważa się, że wewnętrzne modele operacyjne zawierające negatywne reprezentacje siebie i innych warunkują percepcję świata oraz oczekiwania. Jednostki odznaczające się pozabezpieczanymi typami więzi, szczególnie stylem lękowo-ambiwalentnym, zwykle interpretują negatywne wydarzenia zachodzące w ich życiu w kategoriach własnej bezwartościowości i braku kompetencji. 

Ludzie o lękowo-ambiwalentnym stylu przywiązania, charakteryzują się nadmierną zależnością oraz lękiem przed opuszczeniem , samotnością i mają predyspozycje do rozwoju objawów agorafobii oraz napadów paniki. Cechujące je lęki narastają szczególnie w nowym, nieznanym otoczeniu lub w samotności. Jednostka „uwalnia się” od nich dopiero pod wpływem obecności bliskiej osoby. Przyczyn powstania tego typu zaburzeń Bowlby dopatrywał się w nadmiernie kontrolujących i dominujących zachowaniach opiekunów lub też w ich gwałtownych reakcjach połączonych z agresją fizyczną bądź werbalną (groźby, zastraszanie itp.). 

Pozabezpieczne wzorce więzi – z typowym dla nich niepokojem, emocjonalną labilnością i nieefektywnymi stylami radzenia sobie ze stresem – zaliczają się także do głównych przyczyn wielu zaburzeń osobowości, jak: schizoidalna czy typu borderline, a także osobowości unikającej oraz zależnej. 

W toku wieloletnich obserwacji stwierdzono, że unikający styl przywiązania, z którym wiąże się wysoki poziom niepokoju i lęku przed odrzuceniem, separacją czy poniżeniem, doprowadzić może do powstania schizoidalnych zaburzeń osobowości charakteryzujących się całkowitym wyobcowaniem i brakiem zaangażowania społecznego oraz zanikiem umiejętności społecznych. 

Gawda i Czubak ustaliły, że lękowo-ambiwalentny styl przywiązania odpowiedzialny za wytworzenie mechanizmu lękowego kształtuje cechy zaburzonej osobowości unikającej, zależnej, obsesyjno-kompulsyjnej, bierno-agresywnej, depresyjnej, paranoicznej, narcystycznej i z pogranicza (borderline). Doświadczanie lęku, napięcia, konfliktów w relacjach z opiekunem, owocuje utrwaleniem lęku jako cechy, która jest najistotniejszym elementem lękowo-ambiwalentnego stylu przywiązania. Lęk jako cecha to dyspozycja do postrzeganie niegroźnych sytuacji jako zagrażających i reagowanie na te sytuacje nadmiernymi, nieproporcjonalnymi stanami lęku. Jednostki cechujące się wysokim poziomem lęku jako cechy są mniej zadowolone z siebie, stosują strategie samoobwiniania i autodeprecjacj. Pozabiezpieczne style przywiązania odpowiedzialne są za zniekształcanie odbieranych informacji w sposób zgodnym z głęboko zakorzenionymi przekonaniami związanymi z własną bezwartościowością, lękiem, osamotnieniem, zależnością i poczuciem braku zaufania. 

Osoby o pozabezpiecznym przywiązaniu często zamykają się w mentalnym więzieniu, usiłując uciec przed pamiętaniem oraz przed przeżywaniem uczuć związanych z traumą.  Osiągnięcie wolności w obszarze myślenia i doświadczania uczuć łączy się nieodzownie z nawiązaniem bezpiecznej i głębokiej relacji z samym sobą, co zazwyczaj staje się możliwe w toku psychoterapii. Jej cel to zaprzestanie ponownego przeżywania bolesnych doświadczeń spowodowanego nieświadomym nakładaniem na rzeczywistość schematów poznawczo – emocjonalnych z przeszłości i przeniesienie owych doświadczeń do zamkniętej skrzyni pamięci. Proces uwolnienia od flashbacków, natrętnych i intruzywnych myśli, koszmarów sennych, poczucia zagrożenia, nieustającego napięcia, unikania zdarzeń, ludzi, myśli, trudnych uczuć, nieprzezwyciężonych problemów w związkach partnerskich i relacjach rodzinnych, szeregu objawów fizycznych nieraz zastępujących cierpienie psychiczne lub przez nie prowokowanych, uzależnień czy innych form autoagresji jest jednak długotrwały i bywa bolesny, a ponadto wymaga od pacjenta autentycznego zaangażowania oraz wytrwałości. Trauma zaburzonych więzi w dzieciństwie należy bowiem do najbardziej destrukcyjnych tragedii naszego życia. Potrzeba wiele wysiłku i czasu pracy terapeutycznej, aby ją przezwyciężyć.

 

Bibliografia

1. Bartholomew, K., Horowitz, L.M. (1991). Attachment styles among young adults: A test of a four- category model. Journal of Personality and Social Psychology, 61, 226-244
2. Collins, N. L., Cooper, M. L., Albino, A., Allard, L. (2002). Psychosocial vulnerability from adolescence to adulthood: A prospective study of attachment style differences in relationships functioning and partner choice. Journal of Personality, 6, 965A -1008.
3. Collins, N. L., Read, S. J. (1990). Adult attachment, working models, and relationship quality in dating couples.. Journal of Personality and Social Psychology, 58, 4.
4. Dacko M. (2011). Zaburzenia osobowości a styl przywiązania u osób w bliskich związkach partnerskich. Probl. Psychiatry 12(4): 428-432 Medical University of Lublin.
5. Fraley R. C., Shaver P. R. (2000). Adult Romantic Attachment: Theoretical Developments, Emerging Controversies, and Unanswered Questions. Review of General Psychology, Vol. 4, No. 2, 132-154. 
6. Gawda B., Czubak K. (2011). Style przywiązania a cechy zaburzeń osobowości. Studia Psychologica 11( 1); Warszawa:  Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego.
7. Glaser D., (2006). Krzywdzenie i zaniedbywanie dzieci a funkcjonowanie mózgu – przegląd badań. „Dziecko Krzywdzone”, nr 14, s. 6-26.
8. Glaser D., Frosh S. (1995). Dziecko seksualnie wykorzystywane. PZWL Warszawa. 
9. Hazan C., Shaver P. (1987) Romantic love conceptualized as an attachment process. Journal of Personality and Social Psychology, 52, 511-524,
10. Iniewicz G. (2008) Zaburzenia emocjonalne u dzieci i młodzieży  z perspektywy teorii przywiązania. Psychiatria Polska XLII (5), 671–682.
11. Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne. (2000). wyd. 2. Kraków: Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”.
12. Kornaszewska – Polak M. (2015). Przywiązanie i osamotnienie w bliskich relacjach. Roczniki Pedagogiczne 7 (43).
13. Migda M. M. (2015). Trauma więzi a psychoterapia pacjentów z diagnozą PTSD w oparciu o mentalizację. Psychoterapia 3 (174), 99–105.
14. Plopa M. (2008). Więzi w małżeństwie i rodzinie. Metody badań. Kraków; Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
15. Schaffer, H.R. (2006). Rozwój społeczny. Dzieciństwo i młodość. Kraków: UJ.

Learn More

Rozpad długoletniego związku – artykuł mgr Adama Zalepy

mgr Adam Zalepa – psycholog, psychoterapeuta, terapeuta par i rodzin

 

ROZPAD DŁUGOLETNIEGO ZWIĄZKU

Zastanawialiście się zapewne dlaczego z pozoru udane małżeństwa z wieloletnim stażem nagle się rozpadają? 

Przyczyny mogą być różnorodne, chociaż w wielu przypadkach decydujący jest wybór partnera, jeśli jest on zgodny z zaobserwowanym przez wielu psychoanalityków mechanizmem realizacji nieświadomej potrzeby znalezienia kogoś, kto przejawia taką, a nie inną patologię. Może tu chodzić np. o to, aby partner odzwierciedlał niechciane cechy osobowości, których osoba nie może w sobie zaakceptować i zintegrować, mimo że powinna, aby zakończyć indywiduację i przejść na kolejny etap rozwoju. W ten sposób nie zawsze uświadomione i pierwotnie zagrażające, dysfunkcyjne cząstki osobowości mogą zostać przetworzone i zintegrowane, jeśli nie doszło do tego w dzieciństwie z powodu zaburzeń w rodzinie pochodzenia w relacjach z rodzicami. Przy czym proces ten w małżeństwie jest długotrwały. Gdy zachodzi w równym stopniu symetrycznie u obojga partnerów, związek w mniej lub bardziej zadowalający sposób będzie realizował ich cele i potrzeby, a rodzina nadal będzie funkcjonować. Kiedy natomiast przebiega niesymetrycznie raczej u jednego z małżonków, nabierające na sile konflikty i rozwijająca się samoświadomość tego, który zintegrował swoją osobowość osiągając indywiduację, przyczynią się do rozpadu relacji.

Bywa tak, że od początku związku jeden  partner jest obiektem gratyfikacji, czyli nie jest postrzegany jako osoba z własnymi potrzebami, celami i pragnieniami, lecz jak ktoś, kto niczym rodzic ma zaspokajać potrzeby drugiego i/lub pomieszczać w sobie jego trudne uczucia, bo ten po części nie chce, a częściowo nie potrafi ich uporządkować i kontrolować. Partner przyjmujący rolę obiektu gratyfikacji czerpie z niej korzyści, wyprojektowując na współmałżonka nieakceptowane cząstki „Ja”, budując poczucie wartości na byciu męczennikiem/ofiarą w imię dobra dzieci/rodziny. Niejednokrotnie godzi się z tą rolą z powodu obciążeń z rodziny pochodzenie powielając wzorzec egzystencji własnych rodziców postrzegany nieświadomie jako coś znanego i zwyczajnego, mimo świadomej krytyki i dezakceptacji. To wzmacnia jego zależność i pozorną bezradność. Często uzależniony materialnie i emocjonalnie odczuwa lęk przed konfrontacją z samodzielnym życiem (prawdopodobnie analogiczny lęk odczuwało jedno z jego rodziców lub nawet oboje). Przyjmuje zatem rolę pojemnika na frustracje impulsywnego, apodyktycznego partnera i narzędzia zaspokajania jego potrzeb do czasu, kiedy zintegruje w sobie wypierane cechy: niezależność, zdolność do zaspokajania własnych potrzeb, chęć zadbania o siebie, poczucie sprawstwa, złość, chęć dominacji, potrzebę szacunku i samorealizacji itp. Musi oczywiście przepracować poczucie winy w związku z „własnym egoizmem” i zaakceptować siebie, jako dorosłego, wartościowego człowieka zasługującego na tyle samo, co inni w jego otoczeniu. Proces ten ulega wzmocnieniu, kiedy dzieci są już dorosłe i zaczynają się usamodzielniać, ponieważ wtedy łatwiej jest przezwyciężyć poczucie winy i jasno wyrażać swoje potrzeby. Dojrzewając do decyzji o wyjściu z tego uwikłania w dysfunkcyjny związek zaczyna głośno się sprzeciwiać współmałżonkowi i realizować własne zainteresowania. Niejednokrotnie emancypujący się małżonek odnajduje wsparcie w organizacjach i instytucjach zewnętrznych zajmujących się niesieniem profesjonalnej pomocy np. zgłasza się na psychoterapię sam lub z partnerem. Równie często jednocześnie podejmuje działania na rzecz separacji i/lub rozwodu. Tak czy inaczej zyskuje gotowość do samodzielności, czego drugi partner często nie potrafi zaakceptować przyzwyczajony do tego, że to współmałżonek realizuje jego potrzeby i/lub pomieszcza niechciane, trudne emocje. Pragnie zatem, nie tyle własnego rozwoju i akceptacji indywidualności współmałżonka, co tego, aby wszystko było jak dawniej. To jest jednak niemożliwe. W efekcie dochodzi do rozpadu długoletniego związku.

W tym kontekście można przyjąć, że rozpad związku był niejako wpisany w jego istnienie. Partnerzy dobrali się zgodnie z mechanizmem znalezienia kogoś, kto ma dokładnie takie, a nie inne dysfunkcje w rozwoju osobowości. Kiedy jeden z nich zdołał je przezwyciężyć, nie mógł już trwać w roli, jaką dotąd odgrywał.

Learn More